Baarentuu Gadaa Irraa
Malkaa Ateetee, Celebration of Irreecha Oromoo
Irreechi Oromoof maali? irreechaa fi ummata Oromoo maaltu walitti hidha jedhee kan gaafatu yoo jiraate inni alagaa aadaa fi duudhaa Oromoo hin beekne ykn kan aadaa fi duudhaa Oromoorraa moggaa galee dha!. Dhugaadha yeroo dheeraaf akka aadaa fi duudhaan Oromoo ifa hin baane, akka Oromoon ani Oromoo dha ofiin hin jenne afaan, seenaa fi aadaan Oromoo gabroonfattoota Habashaatiin ukkaanfamee hunduu mataa gadi qabatee deemaa ture. Har’a garuu galanni kan qabsoo Oromoo ABOn hogganamaa turee fi jiruu, galatni kan sabboontota Oromoo haa ta’uutii Oromoon mataa gadi qabatee deemaa ture ol jedhee deemaa jira. Lafee fi dhiiga gootota qabsaawoota ilmaan Oromootiin weertoonni osoo hin jaalatin dirqamanii akka aadaa, afaan, seenaa fi duudhaa Oromoo kabajan ta’eera.
Gaaffiin ummata Oromoo guutummaa guutuutti kan deebii argatu gaafa Oromoon hiree ofii ofiin murteeffatu ta’us qabsoo ABOn gaggeessaa turee fi jiruun injifannooleen cuccululuqoon laayyootti hin ilaalamne galmeeffamaniiru. Dhiibbaan adda addaa bal’inaan jiraatus Oromiyaa keessatti ummatni Oromoo akka afaan isaatiin baratuu fi hojjetu ta’eera. Guutuu ta’uu baatuus ummanni Oromoo aadaa fi duudhaa isaa sodaa tokkoo fi heyyama halagaa malee dhugeeffachaa fi gaggeeffachaa jira. Qabsoo isaatiin afaan isaatiin barachaa fi barsiisaa jira. Kun injifannoo qabsoon Oromoo argamsiise malee kan alagaan Oromoof kenne miti. Injifannoolee cuccululuqoo fi sabboonummaa eenyuyyuu duubatti deebisuu hin dandeenye kana boodammoo ABOn jiraachuun ifaa dha; kan quba hin qabnes hin jiru. Dhugaa kana ammoo Oromoo mitii alagaanuu ragaa ba’aa jira.
ABOn Oromoon akka Oromummaa isaatti, aadaa, seenaa fi afaan isaatiin boonu godhee jira. Akka duudhaa isaa dhugoomfatu taasiseera. Diinonni Oromoo keessumaa Wayyaaneen har’a impaayeera Itiyoophiyaa afaan qawween qabdee saamaa jirtu guddinni aadaa, afaan, seenaa fi eenyummaa Oromoo akka eebichaa itti hadhaa’ee liqimsuufis, diduufis dhiphattee lafee qoonqootti rakkate akkuma jedhan san itti ta’eera. Wayyaaneen akka mootummoota isii duraa ifatti aadaa Oromoo xureessuu, balaaleeffachuu fi yakkuuf sadarkaan qabsoon Oromoo ABOn hogganamu irra jiru ishiidhaa hayyamuu baatus shiroota adda addaa xaxuu fi gufuulee hedduu uumuun gama ofii barbaaddee fi yaaddeetti micciiruuf hedduu yaalaa turte; yaalii kana har’a yeroo bool’a irra dhaabbattee jirtu kanattillee hin dhiisne.
Haaluma kanaan murni gabroonfattuu fi saamtuun waggoota 25n darbaniif ummata Oromoo saamaa, hidhaa fi ajjeesaa turte Wayyaaneen jibbaa fi tuffii aadaa Oromoof qabdu karaa muldhisuun irreecha bara kanaa jechuunis Onkolooleessa 2016 bacancarsuu fi akka ofii barbaaddutti micciirtee waltajjii siyaasa ishii irratti gaggeessitu godhachuuf karoora bal’aa baafattee jirti. Ayyaanichi akka aadaa fi duudhaa Oromootti akka hin kabajamne taasisuun guyyaa qondaaloonni lukkeelee wayyaanee OPDO /Wayyaanee/ waltajjii qabatanii guddina, nageenyaa fi misooma sobaa gaggeessine jedhan irratti hololan taasisuuf sadarkaa adda addaatti koree ijaaranii amma irraa sochii akka jalqaban ummatni Oromoo beekuu qaba.
Akka karoora wayyaanee kana keessa beektoonni saaxilanitti Wayyaaneen qabsoo ummanni Oromoo gaggeessaa jiruun dhiphuu hamaa keessa seenuun Irreecha baraanaa kan Oromoo fi jaalattoonni aadaa Oromoo biyya keessaa fi addunyaa guutuurraa irratti hirmaatan kana waltajjii ergamtoonni ishii miseensoonni OPDO irraa sirbanii fi holola siyaasaa irratti gaggeessan taasisuuf koreen walii galaa sadarkaa naannootti ergamticha maqaaf Pireezidaantii naannoo Oromiyaa jedhamu Muktaar Kadiriin gaggeeffamu yoo ijaaramu isaa gadittis sadarkaa sadarkaan koreen ayyaana irreechaa baranaa waltajjii OPDO/Wayyaanee taasisuu irratti xiyyeeffate hundeeffamee hojii eegaleera.
Akka kanaan 1ffaa = koreen naannoo ergamticha Wayyaanee Muktaar Kadiriin yoo hogganamu; 2ffaa= Sadarkaa godinaa fi magaalotaatti bulchitoonni godinaa fi kanatiiboonni magaalaa akka koree ayyaana irreechaa kan baranaa waltajjii OPDO/Wayyaanee taasisuuf hundaaye kana gaggeessan ta’eera.
3=ffaa Sadarkaa Onaa fi gandeen baadiyyaattis dabballooni OPDO bulchitoonni gandeenii sabboonummaan Oromummaa irreecharratti muldhatuu akka hanqisaniif gaggeesitoota koree waan kana hojjetu akka ta’an murtaayee hojiitti galaniiru.
Akkaataa raawwii hojii koreelee OPDO/wayyaanee kanaa;
- Koreeleen sadarkaa naannootii amma gandeen baadiyyaatti ijaaraman kunneen irreecha birraa akka walii galaatti Hora Arsadiitti kabajamurrattis haa ta’u, irreecha birraa malkaalee Oromoo bakkayyuu jiran irratti akka sabboonummaan hin calaqqifamne hojjetan; akka dubartoota, dargaggoota, manguddootaa fi abbootii Gadaa ajaja isaanii fudhatanii fi afaan isaanii dubbachuu danda’anitti leenjisan, horiin sossoban, kaan ammoo doorsisan qajeelfamni kennamaaf. Kun karoora wayyaaneen OPDOf irreecha ilaalchistee baafteefi dha.Haaluma kanaan baatii Hagayyaa bara 2016 irraa eegalee koreeleen Irreecha baranaa bacancarsuuf ykn danquuf sadarkaa naannootii amma gandeen baadiyyaatti dhaabbatan kunneen turban torbaniin wal gahanii sochii jiru xinxalu. Diddaa ummata Oromoo keessumaa kan dargaggoota Oromoo ukkaamsuuf toftaalee adda addaa hojiirra olchuuf tattaafataa jiru. Iddoo baayyeettis, keessumaa karaa midiyaalee sirnichaa FXG ilaalchisee holola gaggeessaa jiru.
- Akka karoora baheetti calqaba baatii Fulbnaanaa bara 2016 irraa kaasee amma guyyaa irreechaatti guyyaa sadi, sadiin wal arguun caalaatti dubratoota, dargaoota, manguddoota, abbootii gadaa fi namoota hawaasa biratti beebbeekamoo ta’an horii fi holola adda addaatiin hawwachuun sabboonummaa bal’eessuu, akka waayee misoomaa, guddinaa fi nageenyaa hololan, sirna wayyaanee nama nyaataa kana faarsan jajjabeessuurratti hojjetama. Kanaafis maallaqni guddaan kan ramadame yoo ta’u, kan kana dide ammoo akkuma baran ukkaamsuuf karoorfataniiru.
- Egaa walumaa galatti karoora Wayyaaneen karaa ergamtoota ishii OPDOdhaan diriirsite kanarraa kan ifatti hubachuu fi beekuun danda’amu waa lama. Inni tokko Wayyaaneen qabsoo ummanni Oromoo gaggeessaa jiruun dhiphuu hamaa keessa galuu dha. Inni lammataa ammoo afaaniin aaadaa fi seenaan akkasumas afaan ummatootaa kabajame jettee hololtus qabatamaan garuu jibbaa fi tuffii aadaa Oromoorraa qabdu ifatti muldhisa ykn mirkaneessa.
Ummanni Oromoo erga FXG eegalee baatileen 9 darbaniiru. Ammas itti fufee jira. Amma Wayyaaneen gateettii ummata Oromoorraa buututtis kan dhaabbatuu miti. Kanarraa ka’uunis wayyaaneen karoora akkamiituu baaftee Irreecha ukkaamsuu ykn danquu yaaltus ummanni Oromoo diddaa eegale hin dhiisu. FXGn itti fufa. OPDOn ergaa wayyaanee bakkaan gahuuf Irreecha waltajjii siyaasa ishee kufe irratti geggeeffattu godhachuuf qophooftus gaaffii ummata Oromoof deebii hin ta’u.
Haatu’iitii ukkamsaafis haa ta’u tuffiirraa kaatee Wayyaaneen karoora akkanaa karoora irreecha Oromoo, kan Oromoon aadaa isaa dhugoonfachuuf waggaatti yeroo tokkoo walargee geggeeffatu ergamtoota ishii OPDOta bobbaaftee danquuf karoorfachuun gongumaa kan fudhatama hin qabnee dha. Maddi isaa maaliyyuu haa ta’uu ummanni Oromoo Irreecha isaa, kan aadaa isaa kan ganamaa irratti dhugoonfatu dinaaf dabarsee hin kennu, kennuus hin qabu. Irreechi kun kan kabajamuu qabu akka Oromoon barbaadutti malee akka Wayyaanee fi ergamtootni diinaa fedhanitti miti. Waltajjii dhiiga gootoota sabboontota Oromootiin argame waan ta’eef yoo kun ta’u Oromoon callisee ilaalu hin jiru; ilaaluus hin qabu. Keessumaa dargaoonni sabboontoonni Oromoo mirga abbaa biyyummaa Oromoof qabsaawaa turanii fi jiran, jaalattoonni aadaa Oromoo shira Wayyaaneen aadaa fi duudhaa Oromoorratti karoorfattee socho’aa jirtu kana dursanii harkaa fashalsuuf sochii gama hundaa taasiisuun dubbii fardii dha.
Wayyaaneen yeroo waltajjii dhiigaa fi lafee gootota keenyaatiin dhufe kana kan ofii godhattu, gara baraabbdeetti miciirtu callisanii ilaaluun dhiiga sabboontotaatti bishaan naquu dha. Kan ta’uu qabu Oromoon aadaa fi duudhaa isaa akka barbaadee fi akka isaa toletti akka qopheeffatuu fi dhugoonfatuuf hojjechuu dha. Diddaa gama hundaa jabeessuu dha. Kaayyoo diinaa .. kaayyoo Wayyaanee kana dura dhaabbachuudha. Harkatti fashalsuu dha.
Akka yoo abbaa tuffatan farda jalatti dhaanu jedhamu san akka hin taane dursanii of ittisuun akkaan barbaachisaa dha. Kan Oromoo dha ofiin jennu martuu alaa manatti karoora Wayyaanee kana balaaleeffachuu qabna. Aadaa fi duudhaa keenya akka ofii barbaannetti malee akka diinni nuuf karoorsee fi yaadeetti kabajuun caalaatti of tuffachiisuu fi of xiqqeessuu waan ta’eef, hundi keenya haa balaaleffannu, dura haa dhaabbannu jenna.